Eserlere Göre Listeleme

İlber Ortaylı, yarı-sömürgecilik sisteminin ilk mimarı olarak nitelendirdiği Almanya’nın, 20. yüzyılın başında, çöküş süreciyle dağılma süreci arasında bir yerlerde seyreden Osmanlı İmparatorluğu’yla kurduğu ilişkileri, yarattığı nüfuz alanını, tarihin yeterince ele alınmamış konuları arasında sayıyor. Oysa: “Genç Alman İmparatorluğu’nun yayılma hırsı, evvelemirde Osmanlı ülkelerine yönelmişti. Bu yayılmacılığı iktisadî, askerî ve siyasî ittifak alanlarında düşünmelidir. Almanya 19. yüzyılın Fransız, İngiliz tipi kolonyalizmine geç kalmıştır ve şartlar dolayısiyle yeni bir nüfuz politikası türü yaratmaktadır. Bu ülkelerde kurduğu nüfuz, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başındaki Almanya’nın tarihidir demek pek yanlış olmaz. Aynı nitelik son devir Osmanlı tarihi için de sözkonusudur. Bu nedenledir ki, iki ülke arasındaki ilişkiler yoğun bir biçimde araştırma konusu olmalıdır. Konuyu işlemek için arşiv belgelerinin zenginliği yanında o devirde basılan bazısı yarı propaganda, bazısı siyasî-iktisadî durum raporu niteliğinde bir hayli kitap ve risale vardır.” Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, Ortaylı’nın, olması gerekeni “olmuş”a dönüştürdüğü; dönemin Almanya-Osmanlı İmparatorluğu ilişkilerini, kendi deyişiyle, hem “arşiv belgelerinin zenginliği”nden yararlanarak, hem ikincil kaynaklara ulaşarak değerlendirdiği, bir kitap.

Türkler, 700 yıl önce Anadolu'nun kuzey-batı ucunda küçk bir beylikten hareketle, tarihin bildiği az sayıdaki büyük siyasi yapılardan birini oluşturdular. Osmanlı devleti, hakim olduğu coğrafyanın genişliği, kontrol altına aldığı kültürlerin çeşitliliği, kapsadığı zaman diliminin uzunluğu ile yalnız Türk ve İslam tarihinde değil, aynı zamanda Dünya tarihinde de müstesna mevkii ile dikkati çeken bir büyük tecrübedir. Bu tecrübenin mimarları ona "Devlet-i Aliyye-i Ebed-müddet" yani edebiyen yaşayacak yüce devlet adını vermişlerdi. Oluşturdukları devlete bu adı sadece bir temenni olarak mı düşünüyorlardı, yoksa dayandıkları gerekçeleri de var mı idi? Osmanlı tarihçiliğinin esas meselesi bu sorunun cevabını bulmaktır. Bu cevabın ekonomi ile alakalı olanlarını araştırmanın da iktisat tarihinin temel meselesi olduğunu düşünen Mehmet Genç'in sorduğu ve cevaplandırmaya çalıştığı sorular şunlardır: Osmanlılar ekonomiye nasıl bakıyorladı? Belirli bir iktisadi dünya görüşleri var mı idi? Bu alanda neler yaptılar, neler yapmadılar? Bunları araştırdı ve buradan hareketle Osmanlıların kendilerine verdikleri iddialı adın dayanaklarını teşhise çalıştı. Çeyrek yüzyıllık çalışmasının sonuçları bu kitapdadır.

Son yıllarda, refah devletinin krizi ve yoksulluk sorunu, dünya gündeminde önemli bir yer tutuyor. Refah rejimi, sosyal devlet, sosyal siyaset, sosyal yardım vb. kavramlar yeniden daha geniş bir tarihsel perspektifle ele alınıyor. Osmanlı tarihçiliğinde ise bu meselelere odaklanan ve daha çok monografik nitelik taşıyan çalışmalar, kuramsal ve kavramsal perspektif yoksunluğuyla malul. Nadir Özbek'in İkinci Abdülhamid ve İkinci Meşrutiyet dönemi sosyal devleti üzerine olan çalışması bu anlamda önemli bir boşluğu dolduruyor. Son dönem Osmanlı refah sistemini modern devletin oluşumu çerçevesinde değerlendiren Özbek, böylelikle Abdülhamid iktidarı ve İkinci Meşrutiyet'i tek bir paradigma içinde bütünleştirmiş oluyor. Yazar, bu iki dönemin farklılığını ise refah sistemlerinin monarşik ya da bürokratik-seküler olması noktasında koyuyor. Abdülhamid döneminin monarşik refah sistemi, padişahın kişiliğinde sembolleşen geniş bir paternal aileye aidiyet ve bu ailenin reisine bağlılık hissi yaratmak üzere kurgulanmış. Oysa belkemiğini fukaraperver cemiyetleri ve yarı-resmi cemiyetlerin oluşturduğu Meşrutiyet döneminin refah sistemi, devlete ve vatana bağlılık ve itaat fikrini güçlendirmeyi esas alıyor. Özbek, kapsamlı bir arşiv ve literatür çalışmasından derlediği bilgileri analitik bir süzgece tabi tutarak, Osmanlı İmparatorluğu'nda sosyal devletin oluşum sürecini tartışmaya açıyor.